به بالا رفتن کلسترول یا تری‌گلیسرید در خون که در اثر مصرف مواد غذایی بیش از میزان مورد نیاز یا هنگام بروز اختلال در سوخت و ساز چربی افزایش می‌یابد، بیماری چربی خون گفته می‌شود. لازم به ذکر است که کلسترول یک نوع چربی است که در همه سلول‌های بدن شما یافت می‌شود. کلسترول در خون حل نمی‌شود و توسط لیپوپروتئین‌ها وارد سلول و از آن خارج می‌گردد. لیپوپروتئین ترکیبی از پروتئین و چربی است و چربی را در خون حمل می‌کند. وجود کلسترول در کبد، نخاع و مغز ضروری است.

كنترل ميزان چربي خون در بدن، يكي از راه‌هاي اصلي پيشگيري از بیماری‌های قلبی و عروقی است.

علل چربی خون

علل مختلفي براي افزايش كلسترول خون وجود دارند، برخي از آنها قابل كنترل و برخي ديگر غير قابل كنترل هستند.

عواملي كه قابل كنترل نيستند:

• وراثت: چربي خون بالا در برخي از خانواده ها ارثي است.
• سن و جنس: جنسیت و سن افراد می تواند یکی از عوامل چربی خون محسوب شود. با افزايش سن ميزان كلسترول بد (LDL) افزايش مي‌يابد. زنان تا قبل از يائسگي ميزان كلسترول كمتري نسبت به مردان همسن خود دارند، اما بعد از يائسگي كلسترول آنها از مردان همسن خود بيشتر ميشود.

عواملي كه قابل كنترل هستند:

• رژيم غذايي: رژيم غذايي غني از چربي هاي اشباع شده (روغـن هاي حيواني و جامد) باعث بالارفتن كلسترول خون مي شوند و ممکن است علت چربی خون شما باشد و تأثیر زیادی در افزایش آن داشته باشد.
• افزايش وزن: چاقي منجر به بالارفتن سطح LDL و كاهش HDL مي شود.
• فعاليت بدني: نداشتن فعاليت ورزشي منظم منجر بـه چاقي و افزايش ميزان كلسترول بد (LDL) مي شود. ورزش سطح HDL خون را افزايش مي دهد.

علائم افزایش چربی خون

افزایش چربی خون در بدن می توانند سبب اختلالات دیگری شود. این اختلالات از علائم و نشانه های چربی خون می باشند که عبارت است از:

• سرگیجه و سردرد وزوزگوش
• سنگینی، خواب آلودگی، طپش قلب و نشانه هایی از این قبیل پس از مصرف غذاهای چرب
• خستگی یا کوفتگی در بدن
• افزایش تعریق بدن
• خشکی دهان
• تلخی دهان
• ورم و پف کردن صورت
• گرهک‌های‌ زرد رنگ‌ چربی‌ در پوست‌ زیر چشم‌ها
• سوزش و احساس افزایش حرارت نقاط مختلف بدن به خصوص کف پا
• گرهک‌های‌ زرد رنگ‌ چربی‌ در پوست‌ ناحیه‌ آرنج‌ و زانو
• حلقه‌های‌ سفیدرنگ‌ در اطراف‌ مردمک‌ چشم‌
• چاقی

هر یک از این علائم, ممکن است مرتبط به یکی نوع خاص چربی خون باشد. به عنوان نمونه نقص در برداشت چربی تری گلیسرید در خون, سبب التهاب لوزالمعده و درد شکمی می شود و یکی از علائم این مسئله, بزرگ شدن کبد و طحال است. افزایش کلسترول خون, معمولا علائمی ندارد با این حال در برخی موارد گرهک‌های‌ زرد رنگ‌ چربی‌ در پوست‌ زیر چشم‌ها و ناحیه‌ آرنج‌ و زانو و حلقه‌های‌ سفیدرنگ‌ در اطراف‌ مردمک‌ چشم‌ ممکن است خبر از بالا بودن کلسترول در خون بدهد.

عوارض

جود چربی‌ها به اندازه کافی و طبیعی نه تنها مشکلی برای سلامت فرد ایجاد نمی‌کند که حتی ضروری است. در حقیقت، این چربی‌ها قسمت عمده دیواره سلولی را تشکیل می‌دهد و در تک‌تک سلول‌های بدن نقش مهمی را در حفاظت از سلول ایفا می‌کند. علاوه بر این، بسیاری از هورمون‌های بدن مانند هورمون‌های جنسی نیز از کلسترول ساخته می‌شود و به همین دلیل وجود چربی‌ها و بخصوص کلسترول در این مورد ضروری است.

به این ترتیب نباید تصور کنیم چربی‌ خون مضر است، زیرا چربی هم مانند دیگر موارد اگر به اندازه کافی و نرمال باشد برای حفظ عملکرد طبیعی بدن ضروری خواهد بود.

مشکل اما زمانی شروع می‌شود که میزان چربی‌های خون از حد مجاز بالاتر می‌رود و آن وقت است که همین چربی‌ها، زمینه‌ساز بروز بیماری‌های مختلف خواهد شد.

تجمع چربی بیش از حد در خون می‌تواند عامل بروز بیماری‌ها و مشکلاتی مانند تصلب شرایین باشد و زمینه‌ساز بروز بیماری‌های قلبی ـ عروقی، مغزی و اختلالات عروق محیطی خواهد بود و حتی در کلیه‌ و چشم هم می‌تواند مشکلاتی را برای فرد ایجاد کند.

پیشگیری

چربی خون بالا تا حد زیادی قابل پیشگیری و درمان است. یک رژیم غذایی سالم ، ورزش منظم و گاهی دارو درمانی منتهی به کاهش چربی خون می شوند.

راههای پیشگیری از افزایش چربی خون عبارتند از:

• کاهش وزن، رسیدن به سطح مطلوب
• محدود کردن مصرف مواد غذایی پرچرب، شیرین و دارای کلسترول بالا.
• عدم مصرف الکل
• جایگزین کردن چربی های گیاهی به جای چربی های حیوانی
• افزایش فعالیت بدنی(داشتن تحرک)

تشخیص بیماری چربی خون

برای تشخیص چربی خون، کلسترول و تری گلیسیرید بالا، اندازه گیری دو نوع چربی خون یعنی کلسترول وتری گلیسیرید انجام می‌شود. دراین میان معمولا افزایش کلسترول به عنوان عامل بیماری‌زای جدیدتری مطرح می‌شود. برای اندازه‌گیری دقیق چربی‌های خون باید 9 تا 12 ساعت پیش از خون گرفتن چیزی به جز آب نخورید و ننوشید. میزان کلسترول و تری‌گلیسرید خون معمولا به میلی‌گرم کلسترول در دسی‌لیتر در خون اندازه‌گیری می‌شود.

توصیه می شود اولین بار میزان کلسترول قبل از 30 سالگی اندازه گیری شود تا کلسترول بالای ارثی تشخیص داده شود. سپس تا سه 50 سالگی هر 5 سال و پس از آن هر 3 سال لازم است زیرا با افزایش سن عروق به طور طبیعی سخت تر می شوند. در صورت ابتلا به دیابت، کلسترول باید حداقل سالانه اندازه گیری شود.

علاوه بر افزایش سن و دیابت عوامل دیگری مانند سابقه فامیلی ابتلا به بیماری عروق کرنر قلب، استعمال دخانیات، پرفشاری خون و افزایش وزن نیز زمینه ساز کلسترول بالا می شوند که توجه بیشتری را به این مسئله می طلبد.

گرچه چاقی عامل افزایش دهنده کلسترول بد خون است که معمولا به دلیل تغذیه نامناسب بروز می کند اما افراد لاغر نیز از این بیماری مصون نیستند که در آنها معمولا سابقه خانوادگی علت بیماری است.

توصیه های تغذیه ای

• چربی گوشت و پوست مرغ قبل از پخت از آنها جدا گردد.
• مصرف زرده تخم مرغ حداکثر به سه عدد در هفته محدود گردد.
• مصرف دل، قلوه، کله پاچه و مغز محدود گردد.
• به جای سرخ کردن مواد غذایی از روش آب پز، بخارپز، یا کباب کردن و از فر جهت پخت مواد غذایی استفاده شود.
• در هر هفته حداقل 2 وعده ماهی مصرف شود و در پخت آن نیز از روشهای کبابی، بخارپز و فرپز استفاده شود.
• به طور کلی در پخت مواد غذایی از روغن کمتری استفاده شود.
• از روغن مایع(سویا، کلزا و زیتون) به جای روغن جامد استفاده شود.